ชวน Peaceful Death คุยเรื่องการตาย และเส้นทางการุณยฆาตในไทย

มีหลายช่วง เพราะว่าทำงานกันมาเกิน 10 ปี

 ช่วงแรก เป็นเรื่องการสื่อสารสร้างความตระหนักเกี่ยวกับการเตรียมตัวและวางแผนในระยะสุดท้าย ซึ่งสังคมไทยก็มักจะมีแบบความเชื่อว่า “เรื่องตายอย่าพูดมันไม่เป็นมงคล” มันก็เลยทำให้เรื่องของการเตรียมตัวตายแล้วก็การวางแผนชีวิตในระยะท้าย (advanced care plan หรือ living will) เป็นเรื่องที่พูดยากในสังคมไทย

การที่จะให้คนไปวางแผนสุขภาพหรือไปสั่งเสียเขียน living will มันก็จะไม่เกิดขึ้น ในเฟสแรกเราก็เลยเริ่มต้นจากการสร้างความตระหนักให้คนเห็นว่าจริงๆ ความตายเป็นสิ่งที่ทุกคนต้องเจอ แต่ว่ามันสามารถเตรียมตัวได้ ถ้าเราเตรียมตัววางแผนได้ดี มันก็จะมีช่วงสุดท้ายที่ราบรื่น แล้วก็ไม่ได้เป็นเรื่องที่น่ากลัวเกินไป 

ยิ่งถ้ากลัวเจ็บ กลัวปวด ตอนนี้มันก็มีเทคโนโลยีทางการแพทย์ที่สามารถช่วยดูแลเรื่องความปวดคุณได้ หรือถ้าเกิดว่าไม่อยากยื้อชีวิต ก็ต้องทำความรู้จักกับการดูแลประคับประคอง (palliative care) เช่น ถ้าตอนสุดท้ายไม่อยากให้ใครมายื้อชีวิต คุณจะต้องทำเป็นหนังสือแสดงเจตนาไว้

ช่วงแรกจึงเป็นการทำแคมเปญรณรงค์ จนนำมาสู่การออกแบบเครื่องมือให้คนได้ใช้งาน อย่างเช่น สมุดเบาใจ

ช่วงที่ 2 จะเป็นเรื่องของการ่วมมือกับหน่วยงานและองค์กรต่างๆ เพื่อสร้างผลกระทบเชิงกว้างมากขึ้น เช่น การทำงานร่วมกับโรงพยาบาลที่เขาต้องดูแลผู้ป่วยเรื้อรังและผู้ป่วยระยะสุดท้ายอยู่แล้ว ทำอย่างไรให้โรงพยาบาลมีแผนกการดูแลประคับประคอง หรือกิจกรรมที่ทำให้ประชาชนเข้าถึงการวางแผนดูแลล่วงหน้าได้มากขึ้นนะ เช่น เข้าไปพูดคุยกับโรงพยาบาลเรื่องการเปิดคลินิกเบาใจ โดยสามารถให้อาสาสมัครหรือเจ้าหน้าที่พยาบาลที่เกษียณแล้วมาให้ความรู้ประชาชน หรือชวนเขาวางแผนดูแลการตายล่วงหน้า

นอกจากนั้นก็เป็นการทำงานร่วมกับธุรกิจ องค์กรต่าง ๆ ที่เขาพอจะสนใจให้พนักงานมีความรู้เรื่องนี้ เราก็จะเข้าไปจัดกิจกรรม ให้ความรู้กับคนในองค์กร ประกอบกับกลุ่มสถานศึกษา หรือคนที่มีโอกาสสื่อสารเกี่ยวกับเรื่องสุขภาพ เช่น โรงเรียนแพทย์ หรือ คณะที่เกี่ยวข้องกับทางด้านสุขภาพ รวมถึงชุมชน ที่มีความสนใจอยากจะให้ อสม. หรือว่า care giver มีความรู้เรื่องนี้ เราก็พยายามที่จะเอา ความรู้ เครื่องมือ ไปให้ เพราะฉะนั้นในช่วงนี้เป็นส่วนของการทำงานหลัก ๆ สองด้านคือ 

หนึ่ง สร้างความร่วมมือ และสองทำคอนเทนต์ ทำขั้นตอน ทำเครื่องมือไว้เพื่อให้เขาพร้อมเอาไปใช้งาน

ส่วน ช่วงที่ 3 ในระดับปัจเจกบุคคล มันพอเห็นว่าสังคมเริ่มมีความตระหนักเพิ่มขึ้น รวมถึงเราได้ร่วมมือกับกลุ่มเอเจนซี่ทำโฆษณา เราเริ่มเห็นว่างานมันเริ่มไปไกล แต่ก็มาเจอตอในด่านนี้คือ เราเห็นว่าระดับปัจเจกยังเตรียมตัวไม่พอ เช่น บางครอบครัวไม่มีผู้ดูแลเลย นั่นหมายความว่าถ้าเขาอยากตายดีมันต้องมีระบบนิเวศหรือสภาพแวดล้อมที่มันเอื้อให้เขาตายดีได้ในชุมชน ก็เลยทำให้เรามาทำเรื่องชุมชนกรุณา ซึ่งช่วงของชุมชนกรุณาทำเป็นปีที่ 6 แล้ว ผ่านการเสริมพลังอำนาจให้กับชุมชน ให้เขามีความรู้ มีทักษะในการจัดการดูแลเกี่ยวกับความเจ็บป่วยของสมาชิกในชุมชน ไม่ว่าจะเป็นป่วยเรื้อรัง ป่วยระยะท้าย หรือว่าในช่วงการตายและก็การดูแลหลังสูญเสีย ทำอย่างไรให้ชุมชนลุกขึ้นมาทำสิ่งนี้ได้ 

ย้อนกลับมาในปัจจุบันหลังการเลือกตั้งครั้งล่าสุด กระทรวงสาธารณสุขมีนโยบายสถานชีวาภิบาลออกมาซึ่งก็มุ่งที่จะให้มันมีสถานที่รองรับกลุ่มผู้ป่วยระยะท้ายที่ไม่มีที่ไป เช่น คนไร้บ้าน ผู้ป่วยที่ไม่มีญาติ หรือผู้ป่วยที่แบบจิตเวช หรือคนที่แบบอดีตผู้ต้องขังที่ออกมาแล้วไม่มีผู้ดูแล เป็นต้น 

เแต่ในมุมของ peaceful death เราสถานชีวาภิบาลมันเป็นแค่รูปแบบหนึ่งเท่านั้นแต่จริงๆเราต้องการระบบมากกว่า ทำอย่างไรให้มันเกิดระบบชีวาภิบาล ที่หมายความว่าคนทุกคนสามารถเข้าถึง 

เราต้องพูดถึงทั้งระบบของชีวาภิบาลเลยว่ามีจุดอ่อนตรงไหนบ้าง แล้วต้องพัฒนาตรงไหนที่จะทำให้คนเข้าถึงได้มากขึ้น อย่างเช่นคนใน กทม. เข้าถึงเรื่อง palliative care น้อยกว่าคนต่างจังหวัดเยอะ เพราะด้วยรูปแบบการบริหารจัดการเรื่อง service หรือหน่วยบริการใน กทม. มันมีหลายสังกัด มันทำให้การทำงานที่มันยังไม่บูรณาการเข้าด้วยกันทำให้ประชาชนไม่รู้ว่าตนเองจะไปอยู่ตรงไหน ก็เลยกลายเป็นเฟสใหม่ที่ถือว่าเป็นเฟสพิเศษผ่านความพยายามในการยกระดับเรื่องของการดูแลประคับประคองให้มันเป็นนโยบายหรือการออกแบบระบบโครงสร้างที่เอื้อให้คนเข้าถึงการดูแลประคับประคองได้มากขึ้น ส่วนที่เข้าถึงอยู่แล้วก็ควรให้มันมีคุณภาพเพิ่มขึ้น รวมถึงกลุ่มเปราะบางอื่นๆ